KLİMA NEDİR?

İhtiyaca ve amaca göre bulunduğu ortamı konfor şartlarında tutan cihazlara “klima” denir.
Klima cihazları, herhangi bir ortamda uygun konfor şartları oluşturmak adına aşağıda belirtilen dört temel görevi yerine getirmek ile sorumludurlar:

1. Soğutma
2. Isıtma
3. Nem kontrolü
4. Havanın değişimi

Dünyaca kabul edilmiş araştırmalara göre, insanlar belli bir sıcaklık ve nem aralığında ve temiz havalı ortamlarda rahat etmektedirler. Bu aralık “Konfor Bölgesi” olarak tanımlanmıştır (nem %60 ila %30, sıcaklık 20 ila 27 0C). Sıcaklığın gereğinden fazla veya az olmasının rahatsız edici olduğu açıktır. Nem düzeyinin az olmasının boğaz kuruluğu, gözlerde yanma gibi rahatsızlıklara yol açmasının yanında, fazla nem de terin buharlaşmamasına, bunaltıcı bir sıcaklık hissine ve uyku isteğine neden olur. Ayrıca ortamın havası temiz ve taze olmalıdır, toz, duman, polen ve diğer zararlı maddelerin filtre edilmesi ve insanın fark etmeyeceği hızda ama temiz havayı getirip kirli havayı götürecek hafif bir hava dolaşımı gereklidir.

Günümüzde pek çok insanın yaşamının önemli bir bölümü kapalı mekanlarda geçmektedir. Bu mekanlar gerek hacim, gerekse barındırdıkları insan sayısı olarak büyük boyutlara ulaşmışlardır. Fuar, konferans, tiyatro, sinema salonlarının, alışveriş merkezlerinin, diskotek ve casinoların,  (eğlence merkezleri desek yeterli bence, diskotek, casino vs. diye detaylandırmaya gerek yok) pencereleri açılmayan yüksek binaların v.b. yaşanabilir halde tutulması için klima kullanımı gün geçtikçe önem kazanmıştır.

Konutlarda ve küçük işyerlerinde klima kullanımının yararları tartışılmazdır. Klimatize edilmiş ortamlar, iş gücü veriminde artış ve sağlıklı bir yaşam sağlar. Bu bilgilerin ışığında klima bir lüks değil, insanca yaşam için bir gereksinim haline gelmiştir.

Klima sadece soğutma yapmak değildir. Klimalar mahallerin iklimlendirilmesini sağlayan sistemlerdir. İklimlendirme (Klimatizasyon), kapalı mekanın havasının istenen sıcaklık, nem, hava sirkülasyonu, temizlik ve tazelikte tutulmasıdır. Bunların hepsinin olmasa da bir kaçının kontrol altında tutulması da iklimlendirme olarak tanımlanabilir.

Bir klima cihazı yazın yaşam mahallindeki, yani iç ortamdaki i fazla ısıyı dışarıya atarak iç ortamı serinletir. Bu sırada havanın fazla nemi alınır, içeride gerekli hızda hava dolaşımı sağlanır ve hava filtre edilir. Bu cihazlar da kendi aralarında yalnız soğutma yapabilen veya soğutma ve ısıtma yapabilen (heat-pump) cihazlar olarak ayrılırlar.

Yalnız soğutma yapan cihazlar dış sıcaklığın yüksek olduğu zamanlarda kullanılarak içeride serin ve rutubetsiz ortamlar sağlarken soğutma ve ısıtma yapan (heat-pump) cihazlar soğutmanın yanı sıra kışın iklim ve binanın şartlarına göre ısıtma ihtiyacını da karşılayabilirler.

Klima ile ısıtmanın avantajı aynı miktar ısıtmayı elektrikli veya infrared ısıtıcılardan çok daha az elektrik harcayarak yapmalarıdır. Bu fark kullanıcının aynı enerji sarfiyatı ile ortalama 4 kat daha fazla (markaya göre farklı değerler olmakla birlikte bu değer daha fazla olan sistemler de mevcuttur.) ısı verebilmesi anlamına gelmektedir.

KLİMA SİSTEMLERİNİN ÇEŞİTLERİ NELERDİR?

Klimaları sistem olarak ikiye ayırabiliriz:

1. Merkezi sistem klimalar
2. Bireysel sistem klimalar

1. MERKEZİ SİSTEM KLİMALAR:
Bu tür klimalar daha çok büyük binaların iklimlendirilmesi için kullanılır. Bir kazan ve radyatörlerden oluşan bir kalorifer tesisatına benzetilebilir. Kazan yerine bir soğutma grubu ve bir klima santrali, radyatörler yerine de havalandırma kanalları/menfezleri ve/veya fancoil v.b. cihazlar bulunmaktadır. Merkezi sistem klimalar, büyük ofis, plaza, alış-veriş merkezi, otel, hastane, sinema, spor salonu vb. büyük binalar ve bazı endüstriyel tesisler için ideal sistemlerdir. Adından da anlaşılacağı üzere bu sistemler havanın veya suyun merkezi olarak koşullandırıldığı sistemlerdir. Çoğunlukla profesyonel bir proje ofisi tarafından hazırlanan proje esas alınarak sistem oluşturulur ve bu projede her bir koşullandırılacak mekanın ihtiyaçları titiz bir çalışma sonucunda belirlenmektedir.

Sistemde kontrol edilen akışkan su ise (fan-coil, chiller) VWV, hava ise (klima santrali, damperler) VAV, soğutucu akışkan ise VRV/F (Değişken Soğutucu Akışkan Debili) sistemler olarak çeşitlendirilirler.

VRV/F (Değişken Soğutucu Akışkan Debili) Sistemler; tek bir dış üniteye (veya dış ünite grubuna) tek bir bakır boru hattı ile bağlanabilen çok sayıda iç ünite ile tüm bağımsız mekanlarda ısıtma ve/veya soğutma ve kısmi havalandırma yaparak istenilen iklim koşullarını, inverter teknolojisi ile soğutucu gaz miktarını kontrol ederek sağlayan klima teknolojisidir.

VRV/F (Değişken Soğutucu Akışkan Debili) Sistem Uygulama Alanları

• Birbirinden bağımsız birden fazla bölgenin iklimlendirme ihtiyacının olduğu ve yük ihtiyacının sürekli değiştiği otel, hastane, rezidans, ofis, restoran, mağaza, tiyatro, sinema, villalar vb. tüm yapılar
• Cam giydirme cepheli yüksek binalar,
• Mimari unsurların ön planda olduğu ya da dış cephesinde deformasyon istenmeyen tarihi yapılar,
• Bina içinde soğutucu akışkan borularına göre çok büyük yer kaplayan hava kanallarının geçirilmesinin zor olduğu yapılar,
• Mevcut ısıma-soğutma tesisatın yetersiz kaldığı ve tadilat gerektiren yapılar,
• Mekanik tesisata yeterince yer ayrılamayan, soğutucu sistemin açık havaya (çatı,bahçe) konulması gereken yapılar,
• Ayrı bölümlerdeki kiracı gruplarının kendilerine özel fatura istediği (harcanan enerji paylaşımı ve kontrolü) iş merkezleri, plazalar
• Soğutma yüklerinin çok değişken olduğu oteller olarak özetlenebilir.

2. BİREYSEL SİSTEM KLİMALAR:
Bireysel sistem klimaları 3 grupta toplayabiliriz:
a) Split tip klimalar
b) Paket tip klimalar
c) Pencere tipi klimalar
d) Portatif tip klimalar

a) Split Tip Klimalar
Soğutma sistemi elemanlarının iki ya da daha fazla gövde içerisine yerleştirilmesi ile oluşan cihazlara “split tip klima” denir. Split klimalar bir dış ünite ve bir veya birkaç (multi split)  iç üniteden oluşurlar. Soğutma modunda çalışırken soğutucu akışkan vasıtası ile iç ortamın ısısı alınarak dış üniteden atmosfere atılır, ısıtma modunda (heat-pump) ise dış ortamdaki ısıyı dış ünite vasıtası ile alır ve iç ünite vasıtası ile iç ortamı ısıtır.

7.000 Btu/h. – 24.000 Btu/h. arasında soğutma-ısıtma kapasitesine sahip olan klimalar genellikle konutlarda ve küçük ofislerde tercih edilirler. Mağaza, büyük ofis, cafe vb. ticari tip uygulamalarda ise 24.000 Btu/h. ile 60.000 Btu/h. daha yüksek kapasiteli cihazlar tercih edilirler. Kullanım ihtiyacına göre şu şekilde çeşitlendirilirler:

Split klimalarda bulunduğu ortamın havasını temizleme, nem alma, haftalık/günlük programlanabilme, uzaktan kumanda vb. özelliklere sahip modeller de mevcuttur.

Multi split klimalar konut, villa, küçük ofis vb. projelerde 1 dış üniteye 5 iç üniteye kadar bağlanabilen sistemlerdir. VRF sistemlerden ayıran en temel özellik, dış üniteden her bir iç üniteye bağımsız bakır boru tesisatı uygulanmasıdır. İç üniteler split tipi iç üniteler olup genleşme valfi dış ünitede olmasından dolayı sessiz ünitelerdir.

b) Paket Tip Klimalar
İkiye ayrılırlar:
b1 – Düşey – Yatay Tip Paket Klimalar
Bunlar, direk olarak havası şartlandırılacak olan mahalde bulunurlar. Split klimaların daha büyük kapasiteli tipleridir. İç ve dış ünite arasında bakır boru montajı yapılarak üniteler birbirine bağlanır. Havayı direkt olarak iklimlendirilecek mahale üfleyebildikleri gibi, kısa kanallar kullanılarak daha homojen hava dağılımı sağlayabilirler. Gerektiğinde iç üniteye dış hava bağlantısı yapılarak ortama taze hava verebilirler.

b2 – Çatı Tipi Paket Klimalar
Restaurant, kafeterya, tiyatro, sinema, alışveriş merkezleri vb. mahallerde yaygın kullanılır. Sistemin ekipmanlarının tümü iklimlendirilecek mahalin üzerindeki çatıya monoblok olarak yerleştirilir. Sistem, iklimlendirilecek mahal ile gidiş ve dönüş hava kanalları yardımıyla ortamı konfor şartlarında tutar.

c) Pencere Tipi Klimalar
İlk klima modelidir. Pencere veya dış duvara monte edilen tek bir kutu şeklindedir. Cihazın bir kısmı içeride bir kısmı dışarıda kalır. Ortamda yüksek ses seviyesi ve yüksek elektrik tüketimi nedeni ile son yıllarda tercih edilmemektedir. Split klima teknolojisinin konfor ve ekonomiyi bir araya getiren özellikleri sonucunda popülerliğini kaybetmiştir.

d) Portatif Tip Klimalar
Monoblok portatif klimalar, pencere tipi klimalar gibi tek bir üniteden oluşur. Isıyı içeriden dışarı çıkarmak için cihaza bağlı kalınca bir hortumun ucu dışarıya çıkarılır. Drenaj tavası ünitenin altında olup zaman zaman kullanıcı tarafından boşaltılmalıdır.

BİREYSEL KLİMA ALIRKEN DİKKAT EDİLECEK HUSUSLAR

• Klima alımında, klima kapasitesinin ve kurulacağı yerin seçiminde mutlaka bir uzmandan yardım alınmalıdır. Bir çok klima firması bu hizmeti ücretsiz sağlamaktadır.
• Alacağınız klimanın montaj, bakım ve servis hizmetlerinin uzun bir süre sorunsuz olarak yapılabileceğinden emin olunuz.
• Klima alırken önce hangi tip klima alınacağına uzman kişinin onayı ile karar verilmelidir.
• Uygun kapasite seçimi verimli klima kullanımı için çok önemlidir. Daha büyük bir klima her zaman daha iyi anlamına gelmez.
• Klimanın verimliliği göz önünde bulundurulmalı, dur-kalk (on-off) çalışan klimalar yerine çok daha tasarruflu inverter tip klimalar tercih edilmelidir.
• Evinizin elektrik tesisatının klimanın elektrik ihtiyacını karşılayacak kapasitede olduğundan emin olunmalıdır.
• Klimanın ses düzeyine dikkat edilmeli düşük ses seviyesinde cihazlar seçilmelidir.
• Klimanızın filtreleri düzenli temizlik için kolay çıkarılır olmalıdır. Filtreler üretici tavsiyesine uygun aralıklarla temizlenmelidir.
• Klimanın kumandası kolay kullanımlı, termostat ayarı kolay görülür olmalı ve zaman ayarlı açma kapama imkanı olmalıdır.
• Benzer klimaları karşılaştırırken, verimi yüksek klimalar tercih edilmelidir. Verimin yüksekliği COP (Isıtmadaki verim), EER (Soğutmadaki verim) gibi kısaltmalarla gösterilen sayının yüksekliğinden veya A, B, C, D gibi harflerle belirtilen enerji verimliliği sınıfından anlaşılabilir.
• Isıtma klima ile yapılacaksa istenen dış ortam şartlarında ısıtma yapabilen heat-pump modeller tercih edilmelidir.
• Klimanın üflediği serin hava yakın mesafeden bir insanın üzerine vurmamalıdır. Klima kullanımı vantilatör kullanımından farklıdır.
• Montaj yapılırken, klimanın altında elektrikli bir cihaz bulunmamasına, klimanın ısı, su buharı veya yağ buharına maruz kalacak bir yere konmamasına, duvarın klimayı taşıyacak sağlamlıkta olmasına dikkat edilmelidir.
• Ev, küçük ofis, dükkan gibi yerlerde kullanılmak üzere tasarlanmış bireysel klimalar, hastanelerin ameliyathane, yoğun bakım ve benzeri ünitelerinde kullanılmamalıdır.

En önemlisi; Klimanızın yılda iki kere periyodik bakımı yapılmalıdır.

EV VE KÜÇÜK İŞ YERLERİNDE DOĞRU VE TASARRUFLU KLİMA KULLANIMI İÇİN İPUÇLARI

• Klimanızı soğutma modunda çalıştırırken çok düşük sıcaklığa ayarlamayın. Böyle yaparak daha hızlı serinlik elde edemezsiniz. Rahat edeceğiniz en yüksek sıcaklığı seçin. Bu sıcaklık genellikle Türkiye koşullarında 24-26°C’lerdedir. Düşürdüğünüz her bir derece, klimanın elektrik tüketimini %10 arttıracaktır.
• Klimanızın üfleme hızını gereğinden yüksek tutmayın.
• Nemli günlerde klimanızı nem alma modunda çalıştırın.
• Çok sıcak günlerde perde, jaluzi ve kepenkler ile güneşin ısısını keserek enerji tasarrufu yapabilirsiniz.
• Klimanızın iç ünitesinin hava giriş çıkışının perde, mobilya vb. ile kapanmamasına dikkat edin. Dış ünitenin hava giriş çıkışı da serbest olmalıdır, mümkünse binanın daha gölgeli tarafına takılmalıdır.
• Klimanızı amacı dışında, örneğin kurutma, yiyecek ısıtma/soğutma için, kullanmayınız.
• Filtreleri kullanım kılavuzunda belirtilen aralıklarla temizlenmesi ve yetkili servisler tarafından periyodik bakım yapılması klimanızın ömrünü arttıracaktır.
• Klimanızın zamanlayıcısını kullanarak ev boşken klimanın otomatik olarak kapanmasını ve sizin geldiğiniz saatte çalışarak evin serinlemesini sağlar.
• Eksik yalıtımlı eski bir binada iseniz yalıtımı güncel şartlara uyacak şekilde iyileştirin.

Bu bilgiler, İSKİD SDDK (Split ve Değişken Soğutkan Debili Klimalar) Komisyonu tarafından Nisan 2010'da hazırlanan broşürden alınmıştır.